Ministerie negeert rechtspraak met fraudesleepnetten in arme wijken: “Verbazingwekkend dat deze onderzoeken nog lopen”

Gemeente Kerkrade stopte onlangs halsoverkop met de omstreden fraudemethode van de LSI, na kritische vragen vanuit de pers. Het is onbegrijpelijk dat deze sleepnetonderzoeken nog steeds worden ingezet, stelt het Platform Burgerrechten tegenover dagblad De Limburger. Daar zou in de eerste plaats het Ministerie van Sociale Zaken op moeten worden aangekeken.

“Kerkrade stopt met omstreden fraudeaanpak” kopte dagblad De Limburger vorige week. “De wettelijke grondslag blijkt te ontbreken. Ook in andere Limburgse gemeenten wordt deze zogeheten LSI-methode gebruikt.”

Met LSI wordt gedoeld op de Landelijke Stuurgroep Interventieteams (LSI). Deze organisatie valt onder het Ministerie van Sociale Zaken en geeft leiding aan fraudeonderzoeken waarbij groepen burgers, voornamelijk inwoners van arme wijken, worden doorgelicht op het plegen van fraude met sociale voorzieningen of belastingen. Hierbij wordt de informatie die instanties zoals de gemeente, Belastingdienst, UWV, IND, SVB en de politie over hen bewaren, bijeengebracht om burgers op basis van bepaalde kenmerken te selecteren voor fraude-onderzoek.

De LSI stond aan het roer van het Systeem Risico Indicatie (SyRI) dat in 2020 door de rechtbank werd verboden omdat het in strijd was met het recht op privacy. Burgers konden door de geheime werkwijze van het systeem niet controleren hoe ze door het systeem werden beoordeeld. Daarom kon volgens de rechtbank niet worden uitgesloten dat zij op discriminerende wijze werden geselecteerd als potentieel fraudeur.

Ook alternatieve LSI-werkwijze door rechter afgekeurd

Met de SyRI-uitspraak kwam er echter geen einde aan de inzet van deze werkwijze. Eind vorig jaar onthulde onder andere Argos dat de sleepnetonderzoeken in arme wijken ook na het SyRI-vonnis op vergelijkbare wijze werden ingezet. Dat gebeurde eveneens onder aansturing van de LSI, maar op basis van een ander wetsartikel dan SyRI, namelijk artikel 64 van de Wet-SUWI.

In december 2020, tien maanden na het SyRI-vonnis, deed de Centrale Raad voor Beroep echter een uitspraak die de werkwijze onder zo’n artikel 64 onderzoek in Eindhoven eveneens als onrechtmatig verklaarde. De rechter verwees daarbij nar de SyRI-uitspraak en velde een gelijkluidend oordeel. Omdat ook onder deze methode geen inzage werd gegeven in de reden waarom iemand werd geselecteerd voor een fraudeonderzoek, kon volgens de rechter niet worden uitgesloten dat daarbij discriminatie, willekeur of misbruik van bevoegdheden plaatsvond.  

Een echtpaar dat in het LSI-project voor een fraudeonderzoek was geselecteerd, kwam in verweer tegen de werkwijze en kreeg gelijk. Materiaal dat was verkregen bij een huisbezoek dat naar aanleiding van het LSI-onderzoek bij hen was afgelegd, moest volgens de rechter als onrechtmatig verkregen bewijs worden beschouwd. De aanleiding voor dat onderzoek was volgens het vonnis eveneens onrechtmatig.

“Dan ben je te kwader trouw de wet aan het overtreden”

In Kerkrade trok een Functionaris Gegevensbescherming eind maart intern aan de bel en concludeerde dat de het LSI-onderzoek dat daar al sinds september liep, geen wettelijke basis had. Nadat ook dagblad De Limburger kritische vragen stelde over het onderzoek, schortte de burgemeester het project op.

Tijmen Wisman, privacyjurist en voorzitter van het Platform Burgerrechten dat mede de rechtszaak tegen SyRI voerde, werd door De Limburger om commentaar gevraagd op het besluit van gemeente Kerkrade. Hij spreekt zijn verbazing uit dat na twee rechterlijke uitspraken waarin de werkwijze van de LSI onrechtmatig werd verklaard, het Ministerie deze onderzoeken niet allang heeft stopgezet: “Als je als gemeente een LSI-project start, kan ik me voorstellen dat je zo’n uitspraak over de kwestie in Eindhoven niet meekrijgt. Dat moeten ze op het ministerie, waar de boel wordt gecoördineerd, echter wel weten. En als je dat dan alsnog negeert, dan ben je te kwader trouw de wet aan het overtreden.”

Eerder kondigden Platform Burgerrechten, FNV, Privacy First en Stichting KDVP aan een rechtszaak te starten om de LSI-onderzoeken definitief stop te zetten.