Gaat het SyRI-onderzoek in Rotterdam nog door?

De Rotterdamse SP-fractie wil dat het SyRI-onderzoek in de wijken Bloemhof en Hillesluis wordt opgeschort zolang er nog een rechtszaak tegen het systeem loopt. Het lijkt erop dat een van de betrokken overheidspartijen daar ook zo over denkt. Naar verluidt ligt het onderzoek stil vanwege privacybezwaren onder deelnemende organisaties.

Het SyRI-onderzoek werd begin vorig jaar aangekondigd in de Staatscourant en startte op 15 maart. Onlangs meldde gemeente Rotterdam dat vanaf het eerste kwartaal van 2019 werd gestart met het onderzoeken van huishoudens die van SyRI een risicomelding kregen. Daarvoor werden in juni en juli vorig jaar de gegevens gekoppeld die de gemeente Rotterdam, het UWV, de Belastingdienst, de SVB en de Inspectie SZW in huis hebben over de circa 25.000 inwoners van de wijken Bloemhof en Hillesluis.

Privacybezwaren deelnemende partijen

Maar op basis van informatie waarover de SP beschikt, lijken huisbezoeken en andere controles naar aanleiding van SyRI voorlopig nog niet aan de orde. De SP heeft vragen gesteld over de inzet van SyRI en stelt daarbij onder meer: “We hebben begrepen dat het samenwerkingsverband ‘Landelijke Stuurgroep Interventieteams’ (Gemeente Rotterdam, SZW, Belastingdienst, UWV e.v.) de adressen die al klaar stonden verder zou onderzoeken, maar dat het onderzoek is stilgelegd wegens nieuwe of andere privacy bezwaren van sommige van eerdergenoemde partijen in het samenwerkingsverband. We hebben daarom aan de wethouder gevraagd welke bezwaren er waren en welke partijen deze hebben geuit.”

“Levensvatbaarheid SyRI staat ter discussie”

De SP heeft zelf eveneens forse bezwaren tegen de inzet van SyRI in de Rotterdamse wijken. Ze schrijft op haar site: “Het SyRI systeem wordt op wijkniveau toegepast op burgers zonder aanleiding of verdachtmaking. Op voorhand wordt er op grote schaal informatie verzameld, gekoppeld en geanalyseerd. Alles wat de overheid over de burger weet, wordt met dit systeem tegen de burger gebruikt. Ook is de SyRI methode strikt geheim waardoor burgers niet eens weten hoe de instanties met de vertrouwelijke gegevens omgaan.” De partij noemt daarbij ook de rechtszaak die tegen het systeem is aangespannen, “waardoor de levensvatbaarheid van het systeem ter discussie staat en de huidige onderzoeken mogelijk illegitiem kunnen worden verklaard.”

SyRI voorlopig opschorten

Fractievoorzitter Aart van Zevenbergen licht toe: “Voorlopig moet de rechter zich nog uitspreken over dit systeem; tot die tijd zou het onderzoek in ieder geval moeten worden opgeschort.” Het liefst zou hij zien dat het gehele SyRI-systeem onrechtmatig wordt verklaard. “Als er een vermoeden van fraude is, moet je natuurlijk onderzoek doen en handhaven. Maar gehele wijken zonder aanleiding op een sleepnet-manier doorlichten, daarvan ga ik huiveren. Ik vind het tevens een gemakzuchtige manier van handhaving: we koppelen allerlei databases aan elkaar en gaan dan een wijk met een negatieve reputatie screenen op mensen die afwijken, om die vervolgens als verdachten te behandelen.”

Behalve informatie over het opschorten van SyRI, vraagt de SP ook naar een projectomschrijving van het onderzoek en de voorlopige resultaten. Daarnaast vraagt de fractie hoe actueel en bruikbaar de verzamelde persoonsgegevens zijn, aangezien deze ruim een half jaar geleden zijn gekoppeld. De beantwoordingstermijn is een maand, waarmee we het antwoord van burgemeester Aboutaleb uiterlijk begin maart kunnen verwachten.

Voortschrijdend inzicht?

Naar de details rondom het schorsen van het onderzoek blijft het vooralsnog gissen; de informatie die de SP heeft moet nog worden bevestigd door het college. Wel zijn er de afgelopen periode verschillende redenen bij gekomen om de rechtmatigheid van SyRI in twijfel te trekken. Tussen de wettelijke invoering van SyRI in 2014 en de SyRI-onderzoeken die nu in zowel Rotterdam als Haarlem lopen, zat immers een niet onbelangrijke gebeurtenis: de invoering van de Algemene Verordening Gegevensbescherming. Volgens de coalitie die vorig jaar een bodemprocedure tegen SyRI aanspande, staat het systeem haaks op meerdere regels van deze nieuwe Europese privacywetgeving.

Staatssecretaris Van Ark, die overigens nog steeds van mening is dat SyRI aan alle wettelijke eisen voldoet, bevestigde onlangs in reactie op Kamervragen dat fundamentele zaken als het inzage- en correctierecht van burgers niet kunnen worden waargemaakt bij SyRI-onderzoeken, simpelweg omdat alle gegevens naderhand worden vernietigd. Wellicht vormden de dagvaarding of andere informatie die de coalitie in het afgelopen jaar bekendmaakte voor één van de overheidspartijen reden om te twijfelen aan de rechtmatigheid van haar deelname. Ze zijn immers gezamenlijk verantwoordelijk voor wat er met de door hen geleverde gegevens gebeurt.

Los van de vraag welke SyRI-deelnemer al dan niet het licht heeft gezien, zou het de Rotterdamse raad sieren als ze lokaal een stokje steekt voor de inzet van SyRI in haar stad, in ieder geval zolang er nog een rechtszaak namens een brede maatschappelijke coalitie tegen het systeem loopt. In tegenstelling tot het kabinet, dat de rechtszaak juist als reden gebruikt om voorlopig nul openheid te geven over SyRI, zou dit getuigen van een pro-actieve en bewuste houding als het gaat om de privacy van Nederlandse burgers.

Download hier de raadsvragen die de SP indiende.