Bent u een risico volgens SyRI? Daar komt u als volgt achter:

In tegenstelling tot wat privacywetgeving de overheid verplicht, worden burgers die door Systeem Risico Indicatie zijn doorgelicht, daar niet over geïnformeerd. De enige manier om te weten of u door SyRI als risico bent aangemerkt, is door zelf inzage te eisen. Onderaan dit artikel staat uitgelegd hoe u dat doet.

Wanneer de overheid persoonsgegevens van burgers gebruikt zonder dat de burger deze uit eigen beweging afgeeft, is ze wettelijk verplicht deze persoon daar over in te lichten en het doel te benoemen waarvoor de gegevens worden gebruikt. Door deze zogeheten informatieplicht houden burgers zicht op wie hun persoonsgegevens ontvangt, waarvoor ze kunnen worden gebruikt en wat de gevolgen hiervan kunnen zijn.

SyRI mag tientallen verschillende soorten persoonsgegevens verzamelen en koppelen om haar risicoanalyses mee uit te voeren. Deze gegevens krijgt SyRI niet van burgers zelf, maar van vele verschillende overheidsloketten waar deze burgers ooit informatie over zichzelf hebben verstrekt – vaak verplicht om in aanmerking te komen op voorzieningen. Je zou daarom denken dat iedere burger wiens gegevens worden gebruikt in SyRI, daarvan op de hoogte wordt gesteld – zoals de wet voorschrijft.

Niets is echter minder waar. Tijdens de jarenlange aanloop naar de wettelijke vastlegging van SyRI, maar ook daarna is het ministerie nooit van plan geweest om burgers op de hoogte te stellen van het zonder hun toestemming of medeweten gebruiken van hun persoonsgegevens – ondanks dat ze daar bij herhaling op werd gewezen.

“Niet te verwachten of te overzien voor een grote groep burgers”

Privacytoezichthouder Autoriteit Persoonsgegevens (AP) wees de minister meerdere malen op het feit dat de overheid bij het koppelen van persoonsgegevens niet voldeed aan haar informatieplicht. Voor het eerst al in 2008, toen SyRI nog lang niet in de wet was vastgelegd, maar de overheid al wel experimenteerde met het koppelen van persoonsgegevens. De AP stelde destijds het volgende over het project “Waterproof”, dat gegevens over waterverbruik koppelde aan informatie over de woonsituatie van burgers die een uitkering of huurtoeslag ontvingen:

“De overheid kan voor het eigen handelen niet het uitgangspunt ‘wat niet weet wat niet deert’ hanteren.” Burgers die door de bestandskoppeling werden gecontroleerd waren hier ten onrechte niet over geïnformeerd, aldus de AP in haar advies: “Door ‘Waterproof’ is een gegevensverwerking ontstaan die niet te verwachten of te overzien is voor een grote groep burgers die een uitkering of huurtoeslag ontvangt.” Ook in de latere adviezen die de AP in 2012 en 2013 gaf over de wetgeving omtrent SyRI, wordt het ministerie hierop gewezen.

Al die tijd ging het ministerie hier echter niet op in. Evenmin stelde zij bij latere bestandskoppelingsprojecten die leidden tot de SyRI-methode, burgers daarvan op de hoogte. Toenmalig minister Asscher reageerde pas op deze fundamentele kritiek in maart 2013 , toen ook de Raad van State in haar advies over de wettelijke vastlegging van SyRI stelde dat er niet werd voldaan aan de informatieplicht.

De minister was niet van plan om de duizenden burgers wier gegevens door SyRI zonder hun medeweten worden gekoppeld en gebruikt voor risicoanalyses, daarover in te lichten:  “Niet alleen zou dit een onevenredige inspanning vergen van de overheid, maar het zou ook de modus operandi vrijgeven waaraan calculerende burgers hun gedragingen zouden kunnen aanpassen”, stelde hij in reactie op de bezwaren van de Raad van State.

(Dit is tevens de reden dat u van het ministerie niet mag weten op basis waarvan SyRI bepaalt of u een risico bent. Meer daarover in een aankomende publicatie over ons Wob-verzoek naar de werking en praktijk van SyRI)

Wat staat er over u in het Register Risicomeldingen?

De enige tegemoetkoming op het inzagerecht die er kwam, was de mogelijkheid voor burgers om zelf een inzageverzoek te doen in het zogeheten Register Risicomeldingen, waarin alle risicomeldingen uit SyRI-onderzoeken centraal worden geregistreerd voor overheidsinstanties. De gegevens kunnen tot twee jaar nadat er een risicomelding is gedaan in het register blijven staan. Dit hoeft overigens niet te betekenen dat iemand na die periode niet meer te boek staat als risicoburger bij de instanties die het register kunnen inzien.

Het is onduidelijk wat er behalve de risicomelding zelf over ‘risicoburgers’ wordt opgenomen in het Register Risicomeldingen. De wet stelt enkel dat er “gegevens over risicomeldingen” in het register staan om overheidsinstanties op de hoogte te stellen. Welke gegevens zijn dat, en hoe gevoelig is die informatie? Staat in het Register Risicomeldingen ook geregistreerd van welke vorm van fraude of overtreding iemand wordt verdacht, en waarop die verdachtmaking is gebaseerd? Welke personen binnen de overheidsinstanties die toegang hebben tot het register kunnen zien wie er in staat?

Stuk voor stuk zaken waarover niets in de wet niets is vastgelegd en waarmee wederom een flink deel van hoe SyRI werkt in nevelen gehuld blijft.

Doe zelf een verzoek om inzage

De enige mogelijkheid die overblijft om op de bovenstaande vragen antwoord te krijgen, is door als burger zelf na te gaan welke informatie er over u in het Register Risicomeldingen is opgenomen. Dat kan door een inzageverzoek te doen bij het Register Risicomeldingen. Een voorbeeldbrief om zo’n verzoek in te dienen, kunt u onderaan dit artikel downloaden.

Wanneer een burger op het moment dat hij een inzageverzoek doet onderwerp is van een lopend onderzoek, kan overigens geweigerd worden de informatie te verstrekken, zo laat de persvoorlichting van de Inspectie SZW weten.

Deel uw ervaring met ons

Ondanks dat er al sinds 2008 tientallen projecten volgens de SyRI-methode zijn uitgevoerd, bestaat het Register Risicomeldingen pas sinds de wettelijke vastlegging van SyRI in 2014. Daarmee zijn er op dit moment slechts twee SyRI-projecten waarover burgers inzageverzoeken kunnen doen bij het Register Risicomeldingen:

  • Het SyRI-project in Capelle aan den IJssel, uitgevoerd in de periode maart 2016 – januari 2017
  • Het SyRI-project in Eindhoven, uitgevoerd in de periode oktober 2015 – juni 2017

Ook is bekend geworden dat op 15 maart 2018 twee SyRI-projecten zullen worden gestart:

Op basis van ervaringen met eerdere verzoeken moeten wij u aanraden om de brief te voorzien van een dagtekening, handtekening en een kopie van uw identiteitsbewijs. Lees hier hoe u dat op de meest veilige manier doet.

We zijn zeer benieuwd naar de reactie vanuit de overheid op uw inzageverzoek. We stellen het daarom zeer op prijs als u uw ervaring met inzageverzoeken met ons deelt – wij gaan hier uiteraard vertrouwelijk mee om en kunnen u helpen met het beoordelen van de antwoorden die u krijgt. U kunt ons mailen op contact@platformburgerrechten.nl. De reacties zullen worden gebruikt om meer informatie te bieden over hoe het Register Risicomeldingen werkt.

Download hier de voorbeeldbrief voor een inzageverzoek in het Register Risicomeldingen