Staat legt zich neer bij SyRI-vonnis, wij blijven waakzaam

Het ministerie gaat niet in beroep tegen de uitspraak in onze rechtszaak tegen SyRI. Wel kondigt het aan een nieuw instrument te gaan ontwikkelen. Waakzaamheid blijft geboden. Het is cruciaal dat de lessen uit het vonnis gevolg krijgen in wetgeving en beleid: niet alleen bij SyRI’s opvolger, maar bij alle data-analyses waar burgers onderwerp van zijn.

Donderdag maakte staatssecretaris Van Ark bekend dat de Staat niet in hoger beroep zal gaan tegen de uitspraak van de rechtbank Den Haag over SyRI. In plaats daarvan wil het ministerie een nieuw instrument ontwikkelen dat de privacy wel voldoende borgt, zo schrijft ze aan de Kamer. Een mooier resultaat dan de overheid die naar aanleiding van maatschappelijke procedure haar werkwijze aanpast, valt haast niet te bedenken. Dat betekent niet dat ons werk erop zit.

Geen surrogaat-SyRI

Allereerst zullen we de ontwikkeling van SyRI’s opvolger kritisch moeten volgen. Het vonnis maakt helder dat de insteek van SyRI in meerdere opzichten haaks staat op beginselen van het privacy- en gegevensbeschermingsrecht. Zaken als transparantie, controleerbaarheid van de macht en het recht je te verweren tegen data-analyses en hun uitkomsten werden in de SyRI-wetgeving miskend.

Een SyRI 2.0 die voldoet aan alle eisen van het vonnis, zou wat ons betreft een fundamenteel andere insteek moeten krijgen. We moeten ervoor waken dat het ministerie en partijen in de sociale zekerheid geen surrogaat-SyRI optuigen, maar een benadering kiezen die burgers transparantie biedt over data-analyses, zodat ze zich hier inhoudelijk tegen kunnen verweren en zo nodig de overheid ter verantwoording kunnen roepen.

Bredere verandering

Daarnaast was de rechtszaak tegen SyRI een maatschappelijke procedure die als doel had een bredere verandering teweeg te brengen. In de komende periode zullen we ons er dan ook voor inzetten dat het SyRI-vonnis uitwerking krijgt in huidig en nieuw beleid. We moeten erop toezien dat de eisen die ertoe leidden dat SyRI onrechtmatig werd verklaard, ook voor andere huidige en toekomstige systemen worden gehandhaafd.

Vooralsnog leidde het SyRI-vonnis ertoe dat het UWV aankondigde haar interne fraudesystemen te gaan herbeoordelen. We kunnen er echter niet vanuit gaan dat alle met SyRI vergelijkbare praktijken zonder slag of stoot zullen worden stopgezet of aangepast. Pas nadat de AP een onderzoek aankondigde naar fraudesystemen bij de Belastingdienst, schrapte die een tot dan toe onbekende zwarte lijst met daarop 180.000 burgers.  Zie ook de data-analyses in gemeente Nissewaard, waar het college ondanks alle overeenkomsten met SyRI weigert openheid van zaken te geven.

Op dit moment ligt de Wet Gegevensverwerking door Samenwerkingsverbanden klaar om behandeld te worden in de Tweede Kamer. Naast overheidsdatabases kan de overheid met deze wet, die wij reeds tot Super SyRI hebben gedoopt, ook private databronnen aan elkaar koppelen. Wederom hebben constitutionele adviesorganen als de Autoriteit Persoonsgegevens en de Raad van State fundamentele kritiek in hun negatieve adviezen. Lees op de site van het Platform Burgerrechten meer over deze wet, die we op de voet zullen volgen en van kritiek zullen voorzien. Hopelijk ziet de Tweede Kamer dit keer wel wat er op tafel ligt. Zo niet, dan staat het parlementsleden vrij om de inbreng (PDF) van het Platform Burgerrechten op de internetconsultatie te raadplegen.

Wordt vervolgd

Op vele plekken binnen de overheid zijn burgers onderwerp van ondoorzichtige data-analyses die een grote impact op hun leven kunnen hebben. Uit een inventarisatie door het Ministerie van Binnenlandse Zaken onder 54 overheidsinstellingen, vorig jaar opgevraagd door de NOS, bleek dat het gebruik van gedragsvoorspellende algoritmen voor allerhande beleidsdoeleinden wijdverbreid is binnen de overheid.

Het SyRI-vonnis biedt door de fundamentele overwegingen over inzichtelijkheid en controleerbaarheid een sterk precedent om deze praktijken transparant te maken en vervolgens aan te passen of stop te zetten. Partijen uit de maatschappelijke coalitie zullen de ontwikkelingen rondom een opvolger van SyRI en vergelijkbare systemen daarom blijven volgen. Binnenkort leest u op deze site hoe wij concreet vervolg zullen geven aan onze campagne Bij Voorbaat Verdacht.

Wij hopen daarvoor op uw steun, die cruciaal is om ons werk ook na afloop van de SyRI-rechtszaak mogelijk te maken. Zie hiervoor de donatiepagina op onze site.