FNV roept gemeente Nissewaard op te stoppen met geheime data-analyses door Totta

Mede-eiser in de SyRI rechtszaak FNV roept de gemeente Nissewaard op te stoppen met data-analyses op bijstandsgerechtigden door het bedrijf Totta Data Lab. Deze analyses zijn niet transparant en daardoor kun je je er als burger niet tegen verdedigen. De gemeente gebruikt de analyses om fraude op te sporen met de bijstand.

‘Wij vinden het onrechtmatig en onhoudbaar dat Nissewaard hiermee doorgaat, terwijl de rechter begin dit jaar nog het vergelijkbare systeem SyRI verbood om dezelfde redenen’, zegt FNV-bestuurder Maureen van der Pligt.

Burger staat machteloos

In februari verklaarde de rechtbank in Den Haag het Systeem Risico Indicatie (SyRI) in strijd met het recht op privacy, vooral door het gebrek aan openheid. De algoritmes van SyRI bleven geheim waardoor burgers die waren doorgelicht zich niet konden verweren tegen de uitkomsten van de data-analyses.

De FNV was één van de eisers in deze zaak. Van der Pligt: ‘Als je als burger niet kunt controleren wat er achter de schermen met je gegevens gebeurt, sta je machteloos. Dat vond de rechter dus ook. Je hebt het recht om te volgen wat gebeurt met je gegevens en te controleren hoe zo’n systeem je beoordeelt. Maar Nissewaard neemt deze uitspraak totaal niet serieus.’

Toetsing was voor de uitspraak

Wethouder Igor Bal stelde kort na het vonnis al dat de gemeente blijft samenwerken met Totta Data Lab. ‘De aannames in de data-analyse zijn ook herkenbaar in de code en je kunt ze dus controleren. Hierdoor kan iedereen zien hoe het algoritme werkt’, zegt hij. Volgens Bal zoeken de analyses bovendien enkel naar bijstandsfraude en gebruiken ze data die valt onder de Participatiewet.

Een dik rookgordijn

De FNV is teleurgesteld dat het college van burgemeester en wethouders (B&W) bij zijn standpunt blijft, ook na vragen uit  de gemeenteraad. Van der Pligt: ‘De gemeente legt een dik rookgordijn om die analyses.’ Dat iedereen kan zien hoe het algoritme werkt, staat niet in de toelichting die B&W aan de gemeenteraad gaf, zegt zij. Wel een lijst met elf gebruikte datacategorieën, maar daaruit is weer niet duidelijk hoe Totta deze combineert om te zien welke burgers fraude plegen met hun bijstandsuitkering.

Machteloos tegenover data-analyses

Van der Pligt verder: ‘Het doet er ook niet toe dat in de analyses van Totta alleen naar bijstandsfraude wordt gezocht, met data van de Participatiewet. Onder die wet kunnen nog steeds heel veel verschillende persoonsgegevens vallen, waarmee je talloze combinaties kunt maken, van cursussen die je ooit hebt gevolgd tot je schulden en van re-integratiedata tot je gezinssamenstelling. We hopen dan ook dat de gemeenteraad van Nissewaard het college alsnog vraagt om te stoppen met de inzet van dit opsporingssysteem.’

Tot slot is de gemeente niet eerlijk over de opbrengsten uit de fraude-opsporing. Vorig jaar stelde Bal nog tegenover Nieuwsuur en het Algemeen Dagblad dat de gemeente door de inzet van de data-analyses van Totta in een jaar bijna een half miljoen meer binnenhaalde (van 290 duizend in 2017, naar 770 duizend in 2018). De burgemeester zegt nu echter dat Nissewaard zo in 2018 en 2019 samen 149 duizend euro binnenkreeg aan bespaarde uitkeringen en opgespoorde fraude.