“Je kunt hier geen greep op houden”

Afgelopen weekend was Maxim Februari met advocaat Douwe Linders te gast in Nieuwsweekend om de rechtszaak tegen SyRI toe te lichten en een aantal misverstanden uit de wereld te helpen: “Het gaat helemaal niet om iets wel of niet te verbergen hebben. Het gaat erom dat de procedures en de rechtsgang compleet geheim worden.”

Nadat in een overleg met het ministerie van Sociale Zaken eerder die week duidelijk werd dat een compromis met de Nederlandse Staat er niet in zit, zal het meningsverschil met de groep NGO’s die zich tegen SyRI heeft gekeerd, definitief in de rechtszaal moeten worden beslecht. De eisen van de coalitie zijn dan ook fundamenteel: SyRI moet worden geschrapt en het opnieuw bekijken of repareren van de wet is geen optie. Advocaat Douwe Linders tegenover Nieuwsweekend: “De juridische bezwaren die wij hebben tegen dit systeem gaan zo ver dat je het niet overeind kunt houden.”

Discriminerende data

Sinds vorige week prijkt ook de naam van rechtsfilosoof en auteur Maxim Februari op de concept-dagvaarding. De NRC-columnist sloot zich in navolging van auteur Tommy Wieringa bij de groep NGO’s aan als individuele mede-eiser. In het gesprek met Nieuwsweekend rekent hij af met het idee dat data een objectieve weergave van de werkelijkheid vormen – en dus niet in staat zouden zijn om te discrimineren.

Er staat met de inzet van risicoprofilering bovendien veel meer op het spel dan alleen de privacy: “Het gaat helemaal niet om iets wel of niet te verbergen hebben. Het gaat erom dat de procedures en de rechtsgang compleet geheim worden.” Februari geeft het voorbeeld van een kind dat op school een enquête invult waarin ook vragen staan over de sociale omgeving en de ouders. “Dat kind verzint leuk dat jij verschrikkelijk veel drinkt, en die gegevens komen in bestanden terecht. Vervolgens vraag jij bij de overheid iets aan, jij staat daar bekend als drankorgel en die overheid denkt: ‘Daar beginnen wij niet aan, veel te riskant’.”

Het risico van instrumenten als SyRI is de volledige ondoorzichtigheid van de wijze waarop de overheid ingrijpende beslissingen over je leven neemt. “Je weet niet op grond waarvan jouw verzoek wordt afgewezen, want dat is geheim. Mocht je daar op de één of andere manier toch achter komen, dan weet jij ook niet waar die gegevens vandaan komen, dus je kunt ze niet aanvechten. Het gaat er dus niet om dat je iets te verbergen hebt, het gaat erom dat er foute gegevens in die bestanden kunnen zitten en jij daar niets tegen kunt doen. Je weet niet waar ze vandaan komen, je weet niet wie ze heeft gemaakt en je kunt niemand er op aanspreken. Je hebt dus geen poot om op te staan wanneer er iets met jouw rechtspositie gebeurt.”

Kafkaëske onzekerheid

Februari citeert de beroemde eerste zin in het boek Het Proces van Franz Kafka: “‘Iemand  moest Jozef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads had gedaan, werd hij op een ochtend gearresteerd.’ Die complete onzekerheid waarin je verkeert, daar gaat het ons om. Het gaat ons om een open rechtsgang. Je wilt weten waarom, op grond waarvan en je wilt dat kunnen aanvechten.”

Het gebrek aan transparantie en onafhankelijk toezicht in combinatie met databases die in toenemende mate zelfstandig opereren, maakt middelen als SyRI een wezenlijk gevaar voor de rechtsstaat. Februari haalt hoogleraar sterrenkunde Vincent Icke aan, die bij de lancering van de rechtszaak stelde dat systemen die via gekoppelde databases persoonsgegevens verwerken ‘volkomen onbeheersbaar’ zijn. “Beta’s zijn veel ongeruster dan alle literaire en culturele types. Je kunt hier echt geen greep op houden.”

Luister het volledige interview terug bij Max Nieuwsweekend.