5 februari aanstaande mondeling uitspraak in bodemprocedure SyRI

Op woensdag 5 februari 2020 om 10.00 uur is het zover. Dan doet de rechtbank Den Haag uitspraak in de bodemprocedure die een maatschappelijke coalitie aanspande tegen het Systeem Risico Indicatie (SyRI). De rechter zal het vonnis mondeling voordragen tijdens een speciale zitting, toegankelijk voor publiek en pers.

De rechtbank zal in haar voordracht het vonnis op een toegankelijke wijze samenvatten, zodat de overwegingen van de uitspraak voor een zo breed mogelijk publiek te begrijpen zijn.

In maart 2018 daagde de maatschappelijke coalitie de Staat voor de rechter wegens het Systeem Risico Indicatie (SyRI), ingevoerd in 2014. SyRI koppelt en analyseert persoonsgegevens om met behulp van geheime risicomodellen te bepalen welke burgers een verhoogd risico hebben op het plegen van fraude en overtredingen. Dit leidt tot risicomeldingen: profielen van burgers en ‘verwonderadressen’ met een verhoogd risico op fraude. Zij worden in een register opgenomen en kunnen vervolgens worden onderworpen aan strafrechtelijke en bestuurlijke onderzoeken en sancties.

Volgens de eisers, een coalitie van maatschappelijke organisaties (Stichting Platform Bescherming Burgerrechten, het Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten, vakbond FNV, Stichting Privacy First, Stichting KDVP en de Landelijke Cliëntenraad) en auteurs Maxim Februari en Tommy Wieringa, vormt het systeem een bedreiging voor de rechtsstaat en moet het uit de wet worden geschrapt.

Bij voorbaat verdacht

Met de inzet van SyRI iedereen ‘bij voorbaat verdacht’ aldus de coalitie. Informatie die burgers in vertrouwen delen om aanspraak te maken op basale voorzieningen, wordt door de overheid zonder verdenking aan andere gegevens gekoppeld om hen te profileren. Dit ondermijnt volgens de eisende partijen een open communicatie met de overheid en bedreigt het functioneren van de rechtsstaat. Bovendien is SyRI uitsluitend ingezet in wijken met veel inwoners in een sociaaleconomisch zwakkere positie en met een migratieachtergrond.

Discussie

Hoewel de wettelijke aanname van SyRI in 2014 vrij geruisloos verliep, kwam na aankondiging van de rechtszaak de discussie over de rechtmatigheid van het systeem op gang. Inzet van het systeem in twee wijken in Rotterdam-Zuid leidde begin 2019 tot protest onder de inwoners en discussie in de gemeenteraad. Niet veel later trok burgemeester Aboutaleb de stekker uit het onderzoek, vanwege twijfels over de wettelijke grondslag voor het onderzoek.

In juni 2019 onthulde de Volkskrant dat SyRI sinds de invoering nog niet één fraudeur had opgespoord. In oktober 2019 schreef VN-rapporteur Philip Alston in een kritische Amicus curiae aan de rechtbank grondige twijfels te hebben bij de rechtmatigheid van SyRI. Eind november 2019 won SyRI de Expertprijs van de Big Brother Awards.

Digitale rechtsbescherming 

De bodemprocedure in de rechtszaak tegen SyRI is volgens de eisende partijen van cruciaal belang voor de rechtsbescherming in het digitale tijdperk. Burgers moeten er vanuit kunnen gaan dat de overheid zorgvuldig omgaat met gegevens over hun persoon, en deze niet tegen hen worden gebruikt zonder dat daar een gegronde rechtvaardiging voor is. Met de procedure hoopt de coalitie dat de rechter paal en perk stelt aan de inzet van data-analyses tegen onverdachte burgers.

De coalitie laat zich vertegenwoordigen door Anton Ekker (Ekker Advocatuur) en Douwe Linders (SOLV Advocaten) en wordt gecoördineerd door het Public Interest Litigation Project (PILP) van het NJCM.