Advies aan Hoge Raad legt bom onder plannen Super SyRI

Geheime zwarte lijsten bij de Belastingdienst moeten worden beschouwd als onrechtmatig verkregen bewijsmateriaal. Met dit advies legde de advocaat-generaal van de Hoge Raad een bom onder de kabinetsplannen voor Super SyRI, de wet die duizend-en-één schaduwadministraties mogelijk maakt. Lees het commentaar van Platform Burgerrechten voorzitter Tijmen Wisman.

Vorige maand verscheen in het nieuws dat mensen die staan op een ‘zwarte lijst’ van de Belastingdienst hun aanslag moeten kunnen aanvechten. Deze zwarte lijst bestond in een geheim systeem van de Belastingdienst genaamd de Fraude Signalering Voorziening (FSV). In de FSV stonden ook de mensen die in de toeslagenaffaire het label ‘Opzet/Grove Schuld’ (OGS) hadden gekregen. Dat label bestempelde ouders als fraudeurs en werd onder andere gecommuniceerd naar gemeentes. Hierdoor kregen deze ouders geen toegang tot schuldhulpverlening en kwamen in grote problemen , zoals de kinderen niet meer kunnen onderhouden. Dat is een grote tragedie als je bedenkt dat er 240 000 burgers en 30 000 ondernemers in dit systeem van de Belastingdienst stonden.

De advocaat-generaal van de Hoge Raad vindt dat mensen hun aanslag moeten kunnen aanvechten, omdat de FSV geen wettelijke basis had en daarmee het bewijsmateriaal dat hiermee is verkregen onrechtmatig was. Dit oordeel zegt niks over de kwaliteit van het bewijsmateriaal, alleen over de rechtmatigheid. Op de kwaliteit van de zwarte lijsten is, echter, ook voldoende af te dingen. Staatssecretaris van Huffelen maakte vorig jaar bijvoorbeeld bekend dat mensen het label ‘OGS’ onder meer kregen als zij €3 000,- tot €10 000,- schuld stonden. Het feit dat een burger een schuld had, werd daarmee gelijk gesteld met een oordeel over de persoon (fraudeur), zonder dat hier een rechter aan te pas kwam. Het lijkt gebaseerd te zijn op een simpel algoritme ‘als de schuld hoger komt dan X, is de burger Y’. Het lijkt erop dat de Belastingdienst hun slogan ‘Leuker kunnen we het niet maken, wél makkelijker’, in deze heeft toegepast op zijn eigen bedrijfsvoering. Mensenlevens zijn hierdoor verwoest.

Tirannieke bureaucratie

De conclusie van de advocaat-generaal is precies op tijd. Wanneer geheime zwarte lijsten die mensen raken in hun rechtspositie zouden worden geaccepteerd, gaan we richting een tirannieke bureaucratie die in het geheim macht uitoefent over mensenlevens middels schaduwadministraties. In de rechtszaak over het Systeem Risico Indicatie (SyRI) lag het ‘register risicomeldingen’, de zwarte lijst voor SyRI die formeel niet geheim was, ook onder vuur in het oordeel van de rechtbank. Hoewel de overheid volhield dat zo’n lijst geen rechtsgevolgen had voor burgers, oordeelde de rechter dat een burger zich wel tegen een dergelijke risicomelding moet kunnen verweren, omdat deze iemand in aanmerkelijke mate kan treffen. Winst voor de rechtsbescherming tegen de schaduwadministraties.

Een ‘register risicomeldingen’ stond ook in het conceptwetsvoorstel gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS), ook bekend als ‘Super SyRI’, waarvan de consultatie sloot in 2018. Aangezien deze wet nog verder gaat dan de SyRI-wetgeving, was na het vonnis over SyRI de verwachting dat dit wetsvoorstel niet zou worden ingediend. De dag nadat de beroepstermijn tegen het SyRI-vonnis was verstreken, diende de regering het wetsvoorstel WGS alsnog in. Inmiddels is de wet ook door de Tweede Kamer aangenomen. Nu ligt het voor bij de Eerste Kamer. Eén saillant, maar niet onbelangrijk detail is dat het register risicomeldingen uit het wetsvoorstel is verwijderd. De reactie van de regering op het SyRI-vonnis dat paal en perk stelde aan het gebruik van een register risicomeldingen, en dus zwarte lijsten, was om dit register uit de wet te halen. De cynische gedachte hierachter lijkt te zijn dat bij aanname van de wet de samenwerkingsverbanden in het geheim zwarte lijsten van mensen kunnen vervaardigen en ongehinderd door rechtsbescherming, tegenmacht zo u wilt, schaduwadministraties kan blijven voeren. Het aangepaste wetsvoorstel is daarmee weinig minder dan een middelvinger van de regering naar zowel de rechterlijke macht als de burger. Met dit advies heeft de advocaat-generaal, of hij dit nu weet of niet, de regering van repliek gediend.